U bent niet ingelogd. inloggen

Maak praten over de dood in de klas doodnormaal

Eind oktober overleed Berend (4 jr), de zoon van Melissa's vriendin Nynke en haar man Robert, broertje van Hadassah (6 jr). Ondanks dat zij Berends' zijn ziekteproces nauwlettend had gevolgd, kwam zijn dood als een schok. Rauw en hartverscheurend. Wat een verdriet en wat een enorme leegte laat hij achter. In de nieuwste special van Het Klokhuis zag ze hoe je je kinderen meeneemt in het proces van afscheid en rouw.

De dag dat we afscheid van Berend namen was gek genoeg prachtig. De zon scheel fel waardoor de herfstbladeren in hun verschillende kleuren prachtig tot hun recht kwamen. De dienst was intiem, verdrietig, maar zo mooi. Het was troostend om daar te mogen zijn en met familie en vrienden van mijn vriendin samen Berend vaarwel te zeggen.


Het Klokhuis

Mijn hart sloeg een slag over toen ik deze week aan de eerste Klokhuis aflevering in een reeks van vier begon, ‘Dood en afscheid’. Presentatrice Eva stond op de begraafplaats waar Berend nu ligt! Nadat ik tot rust was gekomen, begon ik opnieuw aan de aflevering.

‘De dood hoort bij het leven’, begon Eva te vertellen. Maar wat is dood eigenlijk? Wat gebeurt er daarna? Wat gebeurt er met je lichaam? En hoe neem je afscheid? Stuk voor stuk spannende vragen waar Klokhuis in vier prachtige afleveringen zoveel mogelijk antwoorden op probeert te geven.

Natuurlijk weten we allemaal dat de dood bij het leven hoort, maar soms is het makkelijker om te doen alsof dat niet zo is. Of ons dat pas te realiseren als we op de een of andere manier te maken krijgen met de dood. Maar dan is het wel erg moeilijk om er ineens mee om te moeten gaan.

Kinderen voorbereiden

Daarom is het goed om kinderen voor te bereiden op rouw en verlies. Riet Fiddelaers-Jaspers, verliesdeskundige en rouwtherapeut, zegt hier het volgende over:

‘Het is menselijk om in eerste instantie kinderen buiten ellende te willen houden. Als ouder moet je zorgen voor bescherming van je kind. Je zorgt dat het niet struikelt op de trap, in de vijver valt of plotseling oversteekt. Maar in verdrietige en angstige situaties is het anders. Als je je kind hiertegen ‘beschermt’ heeft het kind het gevoel dat het er niet bij hoort, buitengesloten wordt en kan het de puzzelstukjes niet in elkaar leggen. Want die stukjes verzamelt het ondertussen wel. Uit opmerkingen, stilte die ineens valt, het verdriet dat voelbaar is, de spanning die er in huis is. Maar daar moet het kind alleen mee worstelen want niemand legt het uit. Dat is een eenzaam proces.’ (JIP, 2015)

Als je kinderen voorbereidt leer je kinderen ten eerste de taal die hoort bij dood (afscheid nemen, begraven, dood), ten tweede dat erover praten normaal is en geen taboe en ten derde hoe je met rouw en verlies om kunt gaan. Dat ze het niet alleen hoeven te doen, dat anderen er voor hen zijn bijvoorbeeld.

Bespreek het ook op school

In mijn werk pleit ik er al heel lang voor om het onderwerp ‘dood en verlies’ niet alleen thuis, maar ook op school te behandelen. En dan niet alleen als er een ouder van een leerling is overleden, als de juf ongeneeslijk ziek is of als ouders van een leerling gaan scheiden (ook dit is een groot verlies). Uiteraard zijn dat belangrijke gebeurtenissen om in de klas te bespreken. Maar dan is het crisismanagement. Ik pleit juist voor aandacht besteden aan de dood zonder concrete aanleiding. Maak praten over dood in de klas doodnormaal.

Uit onderzoek blijkt dat vrijwel alle kinderen op het moment dat ze naar het voortgezet onderwijs gaan al te maken hebben gehad met het overlijden van iemand die ze kennen[1]. We kunnen niet voorkomen dat kinderen met verlies te maken krijgen, maar we kunnen ze wel helpen om hun lijden verdraaglijker te maken.


Watervalverdriet

Maar hoe doe je dat dan, leerlingen voorbereiden op dood, verdriet, verlies en afscheid? Allereerst is van belang dat jij als leerkracht zelf nadenkt over de dood en jouw ervaringen hiermee. Wat heb je meegemaakt en hoe ga je ermee om? Kun je er open in zijn naar de leerlingen? Verdriet laten zien is juist heel goed, want dan zien leerlingen dat je verdrietig mag zijn.

Ben je bang voor 'watervalverdriet' (zie Het Klokhuis, aflevering 2)? Met humor wordt dit verbeeld in Het Klokhuis door een stoere cowboy die zijn moeder is verloren. Hij gaat door met de dagelijkse gang van zaken (overvallen plegen) omdat hij bang is dat als hij stil staat bij zijn verdriet, hij het niet meer kan stoppen. Ben je bang dat als jij in de klas met de leerlingen praat over jouw ervaringen met de dood je overmand wordt door verdriet? Praat er dan eens over met een vriendin, je partner of een collega. Als de waterval is los gekomen, kun je er daarna beter mee omgaan.


Tips voor in de klas

In de klas kun je er op de volgende manieren aandacht aan besteden:

  • Lees een prentenboek voor in de klas en bespreek het na
    Simpele vragen zijn hierbij voldoende. De ervaring leert dat leerlingen met genoeg verhalen komen. Vraag naar de ervaring van leerlingen, vertel over je eigen ervaring. Erken het verdriet, maar probeer af te sluiten met een positieve vraag waar leerlingen wat aan hebben. Bijvoorbeeld: wat troost je als je verdrietig bent? Wat helpt jou?
    Er zijn gelukkig steeds meer prachtige prentenboeken over dit thema te koop, zoals ‘Het eiland van opa’ (Benji Davis, 2016), maar ook klassiekers zoals ‘Kikker en het vogeltje’ (Max Velthuijs) zijn uitermate geschikt.
  • Lees een gedicht voor en laat leerlingen daarna zelf een elfje of een gedicht maken over hun ervaring met dood en afscheid.
    ‘Doodgewoon’ van Bette Westera (2015) is een rijk gedichtenboek dat je kunt inzetten.
  • Kijk naar de vier afleveringen van Het Klokhuis
    Voer telkens een nagesprek (Wat heb je gezien? Heb je dat wel eens meegemaakt? Ging het toen anders of hetzelfde?) en voer een creatieve verwerking uit om het af te sluiten. Bijvoorbeeld door het knutselen van een troostvogel of het beschilderen van een krachtsteen.

Soms zijn het trouwens niet alleen de kinderen die we moeten voorbereiden, maar juist ook de volwassenen. In mijn ervaring kun je met kinderen heel goed en open praten over de dood, maar zijn veel volwassenen meer gesloten over dit onderwerp. Natuurlijk is het intiem, moeilijk en verdrietig. Maar helpt het juist niet om er over te praten? En willen wij niet het goede voorbeeld geven: als je verdrietig bent, mag je naar iemand toe gaan en steun vragen?

Meer weten?

Iedereen kan Klokhuis kijken, dat is al een goed begin. Gaat dat zien! Je kunt alle afleveringen van de special van Het Klokhuis hier terugkijken. Ook is er een podcast en voor kinderen is er een online plek gecreëerd waar ze anoniem hun gevoelens over het verlies van iemand kwijt kunnen.

Meer tips over hoe je dood bespreekbaar maakt in de klas of thuis? Ga dan naar: jongeheldenindeklas.nl.

Voor boekentips over afscheid en rouw ga je naar de site van In de wolken.

 

Melissa Bakker

coördinator primair onderwijs



< Terug naar nieuws overzicht

yes